Mogador

«Δεν πιστεύω ότι υπάρχει μια δύναμη που θα με ανάγκαζε να θέσω σε κίνδυνο τη ζωή μου σε περιόδους πανούκλας για να φυλάξω τα αγαθά των άλλων», έγραψε ένας όλο και πιο απογοητευμένος Ολλανδός προξενικός πράκτορας, ο Jean David Subremont, τον Σεπτέμβριο του 1799. Βρισκόταν στο Mogador, τη σημερινή Essaouira, τότε το σημαντικότερο εμπορικό λιμάνι του Μαρόκου. Ο Subremont είχε κλειστεί στον προξενικό οίκο για τρεις μήνες, όπως και πολλοί Ευρωπαίοι, Μουσουλμάνοι και Εβραίοι.  Άλλοι κατέφυγαν στους κήπους έξω από τα τείχη της πόλης ή αναζήτησαν καταφύγιο στην ύπαιθρο. Ο Subremont είχε περάσει περισσότερα από είκοσι χρόνια ζώντας στο Μαρόκο, αλλά  δεν είχε αισθανθεί ποτέ τόσο κοντά τον θάνατο. Επέζησε, αλλά οι αναφορές του μιλούν για τραγωδία: δίδυμα βρέφη εγκαταλείφθηκαν από τις νοσοκόμες τους  να πεθάνουν, μόνο για να ακολουθήσουν έπειτα οι ίδιες οι νοσοκόμες. Φτωχοί μολυσμένοι μουσουλμάνοι και Εβραίοι που έρχονται από την ύπαιθρο αναζητώντας τόπους ταφής. Νέες ζωές που χάθηκαν λίγο πριν από το γάμο. Η κόρη ενός Εβραίου εμπόρου τρελαίνεται από το θάνατο του πατέρα της. Επιχειρηματίες καταστράφηκαν καθώς οι οφειλέτες τους χάθηκαν. Και ο ίδιος ο Subremont χάνει την ακοή του.

«Αν ένας χριστιανός προσβληθεί από αυτή την ασθένεια, κανείς δεν θα έρθει να τον βοηθήσει, ούτε κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του, ούτε κοντά στο θάνατό του», έγραψε ο Subremont. Είχε γίνει μάρτυρας του θανάτου ενός εμπόρου μέσα στο ίδιο του το σπίτι, φροντίζοντάς τον τις τελευταίες του ώρες. Ο ισχυρισμός του ωστόσο ότι το έκανε μόνος του  μπορεί να ήταν υπερβολικός, πιθανώς για να τονίσει την έκκλησή του να εγκαταλείψει την πόλη. Αντ ‘αυτού, ο επικεφαλής του, ο Γενικός Πρόξενος Blount, ήθελε ο Subremont να παραμείνει εκεί που ήταν, προκειμένου να διαχειριστεί τις επιχειρηματικές υποθέσεις των εμπόρων υπό ολλανδική προστασία που είχαν καταφύγει στην ασφάλεια στο εξωτερικό. Ο ίδιος ο Blount, με έδρα συνήθως την Ταγγέρη, είχε καταφύγει στην Ισπανία, γεγονός που δεν διέφυγε από τον Subremont.

Τον περασμένο μήνα, θυμήθηκα αυτή την ειρωνεία καθώς στεκόμουν στη συνοικία Kasbah της Essaouira, όπου κάποτε βρίσκονταν τα κυβερνητικά γραφεία, τα ξένα προξενεία και τα σπίτια πλούσιων μουσουλμάνων, εβραίων και χριστιανών. Για τους περισσότερους επισκέπτες, η Εσαουίρα είναι μια γοητευτική μεδίνα με θυελλώδες, εύκρατο κλίμα. Τα στενά σοκάκια, οι πολύχρωμοι τοίχοι, τα απομεινάρια ενός πρώην πολυεθνικού παρελθόντος, αντικατοπτρίζονται στα τζαμιά του δέκατου όγδοου και δέκατου ένατου αιώνα, τις στοές των Σούφι, τις εκκλησίες, τις συναγωγές και τη mellah (εβραϊκή συνοικία). Είναι η πόλη της μουσικής Gnawa και των ατρόμητων γατών. Οι προμαχώνες της με θέα στη θάλασσα, στο χρώμα της άμμου, επενδεδυμένοι με κανόνια ευρωπαϊκής κατασκευής, ξυπνούν μνήμες από τον Οθέλλο (1951) του Όρσον Γουέλς, που γυρίστηκε εν μέρει εδώ. Μπορείτε να περπατήσετε ολόκληρη τη μεδίνα σε μισή μέρα, όπως έκανα, τρεις φορές.

Οι περισσότεροι τουρίστες δεν συνδέουν αυτό το μέρος με θανατηφόρα ξεσπάσματα ασθενειών. Λίγα βήματα έξω από τη βόρεια πύλη οδηγείται κανείς στο χριστιανικό νεκροταφείο, και πιο πέρα, σε δύο εβραϊκούς χώρους ταφής όπου αναπαύονται πολλά θύματα πανώλης. Σκέφτηκα τον Subremont, ο οποίος είχε ζήσει στο Μαρόκο για πάνω από είκοσι χρόνια, περιτριγυρισμένος από τον αόρατο δολοφόνο που ρήμαξε την πόλη τον Ιούλιο του 1799. Σύμφωνα με την έκθεσή του τον Σεπτέμβριο, περίπου εκατό άνθρωποι πέθαιναν καθημερινά. Η πανούκλα, που μείωσε τον πληθυσμό της πόλης κατά τα δύο τρίτα μέσω θανάτου ή φυγής, δεν έδειξε έλεος. Μια βρετανική πηγή μας λέει ότι ο πρώην κυβερνήτης επέζησε, αλλά έχασε και τα δώδεκα παιδιά του και τρεις από τις τέσσερις συζύγους του.

Ήμουν εκεί για μια διάσκεψη σχετικά με τα αρχεία σχετικά με το Mogador που φυλάσσονται στα ευρωπαϊκά αρχεία. Παρουσίασα μια εργασία σχετικά με τη Μεγάλη Πανούκλα του 1799-1800, η οποία μπορεί να κόστισε τη ζωή στο ένα τέταρτο του πληθυσμού του Μαρόκου, όπως φαίνεται από τα ολλανδικά αρχεία. Αποκορύφωμα του συνεδρίου προοριζόταν να είναι μια επίσκεψη στο νησί Mogador. Το 1799, ήταν ακόμα φυλακή. Μέχρι το δεύτερο μισό του δέκατου ένατου αιώνα, ήταν ένα λαζαρέτο για προσκυνητές που επέστρεφαν από τη Μέκκα. Τώρα είναι ένα φυσικό καταφύγιο κλειστό για τους τουρίστες. Η ιστορία του Mogador είναι συνυφασμένη με επιδημίες και προληπτικά μέτρα, όπως η μετατροπή του νησιού σε περιοχή καραντίνας το 1865 για προστασία από τη χολέρα.

Αυτή ήταν η απόφαση του διεθνούς υγειονομικού συμβουλίου στην Ταγγέρη. Μια επιτροπή ξένων προξένων σε αυτή την πόλη που είχε γίνει πολύ ισχυρή και θεωρούσε τον εαυτό της ως την υγειονομική αρχή για ολόκληρη τη χώρα. Παρενέβη στον πολεοδομικό σχεδιασμό της Ταγγέρης, του Μογκαντόρ και άλλων πόλεων. Απασχολούσε ανθρώπους της επιλογής της και περίμενε από τη μαροκινή κυβέρνηση να πληρώσει τον λογαριασμό.

Εν τω μεταξύ, οι προσκυνητές που επέστρεψαν, έχονυας μείνει ήδη σε καραντίνα στα λιμάνια της Μεσογείου, αντιμετώπισαν άλλη μια καραντίνα στο νησί Mogador. Μερικές φορές αναγκασμένοι να αποβιβαστούν κατά την παλίρροια, διέσχιζαν τραχιά βράχια για να φτάσουν στο ίδιο το νησί. Δυσανασχετούσαν που περιορίζονταν σε αυτό το μικρό κομμάτι βράχου, για μια περίοδο τριών έως δέκα ημερών, σε συνθήκες συνωστισμού, με περιορισμένες προμήθειες, παραδίδοντας τα ρούχα και τα υπάρχοντά τους για απολύμανση, πριν τους επιτραπεί να επιστρέψουν στις πατρίδες τους. Οι μη μουσουλμάνοι επιβάτες στα ίδια πλοία εξαιρέθηκαν από την ανάγκη καραντίνας.

Αλίμονο! Η επίσκεψη στο νησί δεν πραγματοποιήθηκε. Οι τοπικές αρχές δεν έδωσαν άδεια. Οι ελπίδες μου να τραβήξω εικόνες από τις εγκαταστάσεις καραντίνας και τους χώρους ταφής εξαφανίστηκαν. Αντ ‘αυτού, πήρα ένα ταξί για το κοντινό Diabat, ένα χωριό που έχασε εκατό άτομα από τον πληθυσμό των 133 στη Μεγάλη Πανούκλα. Περιπλανήθηκα στα ερείπια του Νταρ Αλ Σουλτάν, κάτω από τους αμμόλοφους, και κοίταξα το νησί του Μογκαντόρ, αυτόν τον μικρό βράχο που κάποτε χρησίμευε για την προστασία του Μαρόκου από τη χολέρα και άλλες θανατηφόρες ασθένειες.

Μπορούσα να αναγνωρίσω ένα τζαμί μόνο από τον μιναρέ του. Τα άλλα κτίρια που έβλεπαν στην ακτή μπορεί να στέγαζαν τους Μαροκινούς φρουρούς ή τους Ευρωπαίους γιατρούς και νοσοκόμες που εκπροσωπούσαν την εξουσία των ξένων προξένων. Το 1799 τέτοια εξουσία δεν υπήρχε. Οι πρόξενοι και οι έμποροι του Μογκαντόρ είχαν λάβει από τον κυβερνήτη τη δέσμευση να επιβάλουν καραντίνα σε ανθρώπους και αγαθά που προέρχονταν από μολυσμένες περιοχές, αλλά ο Σουλτάνος Μουλέι Σουλεϊμάν σύντομα την ακύρωσε. Λίγες εβδομάδες αργότερα η Μεγάλη Πανούκλα άρχισε να καταστρέφει την πόλη και άλλες πόλεις και οι πρόξενοι κατηγόρησαν τον μονάρχη.

Παρά τις τραγωδίες αυτής της πανούκλας και άλλων που ακολούθησαν, η Εσαουίρα συνέχισε να προσελκύει εμπόρους, ταξιδιώτες και τυχοδιώκτες κατά τη διάρκεια των αιώνων. Και θα επιστρέψω, γιατί χρωστάω μια επίσκεψη στο νησί.

ΈΓΧΡΩΜΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ: ALI AL TUMA. ΑΚΟΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΘΕΛΛΟ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ MADEINCITY.